9 czerwca 2018 r. błażowska biblioteka po raz kolejny
dołączyła do akcji NOC BIBLIOTEK. Jest to
Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie - Historia
szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”. Utwór jest
wyrazem tęsknoty Mickiewicza za krajem rodzinnym, który opuścił w 1824 roku
oraz znakiem żałoby po klęsce powstania. Autor jako głos narodu na emigracji
pragnie wzbudzić żal i skruchę wśród rodaków, którzy zostawili ojczyznę w potrzebie:
„Biada nam zbiegi, żeśmy w czas morowy
Lękliwe nieśli za granice głowy”.
Autor przypomina historię Polski, by pobudzić krajan do
działań; przedstawia sentymentalne obrazy dotyczące tradycji i obyczajów
szlacheckich, by ich zjednoczyć, przywołuje piękno litewskiej ziemi, by
poruszyć serca.
Soplicowo także utrzymane jest w duchu patriotycznym.
Wnętrze zdradza gospodarza patriotę: na ścianach wiszą portrety Tadeusza
Kościuszki - przywódcy insurekcji i Rejtana - posła, który protestował w sejmie
przeciwko rozbiorom Poski.
Nawet stary, szafowy zegar kurantowy, stojący przy wejściu
do alkowy gra charakterystyczną melodię – Mazurka Dąbrowskiego.
To wszystko świadczyło o prawdziwym patriotyzmie mieszkańców
dworku. Ludzie mieszkający w tym domu byli bardzo gościnni i gospodarni.
Szanowali kulturę polską i jej historię.
Koncert obejmuje okres 1791–1797, od uchwalenia Konstytucji
trzeciego maja do utworzenia Legionów Polskich we Włoszech. Utwór podzielony
jest na pięć części, z których każda bezpośrednio odnosi się do innego
historycznego wydarzenia z historii Polski.
Do najbardziej znanych pisarzy i powstańców styczniowych
należą Bolesław Prus oraz Eliza Orzeszkowa. Pierwsza dama polskiej literatury
nie brała jednak udziału w bezpośrednich walkach tak jak Głowacki. Powstańcem
nie był też jej mąż Piotr Orzeszko. Nie przeszkodziło im to jednak gościć w
swoim majątku Romualda Traugutta i jego sztabu.Orzeszko zapłacił za tę
gościnność zesłaniem na Syberię. Natomiast najprawdopodobniej dzięki spotkaniu
z Trauguttem powstała później powieść Orzeszkowej pt. „Nad Niemnen”.
Kolejny utwór napisany w duchu patriotyzmu to „Noce i dnie”
Marii Dąbrowskiej. Powstawał w ścisłym związku z charakterem epoki, w jakiej
przyszło żyć autorce. Są silnie ukorzenione w jej przeżyciach i obserwacjach
oraz w opowieściach rodzinnych i informacjach zaczerpniętych przez pisarkę z
kaliskiej prasy. Umieszczenie losów postaci na tle panoramy życia społecznego,
politycznego, obyczajowego sprawia, że jest to dzieło o randze epopei. Można w
nim obserwować kształtowanie się nowej struktury...
Rozgrywająca się od powstania styczniowego do wybuchu
pierwszej wojny światowej fabuła powieść „Noce i dnie” ukazuje obraz polskiego
społeczeństwa lat 1863-1918.
W treści „Lalki” Bolesława Prusa także odnajdujemy wątek
powstania. Stanisław Wokulski był powstańcem, za udział w walkach w 1863r.
został zesłany na Syberię do Irkucka.
Zrezygnował z ambicji i ideałów związanych ze szkołą, z
nauką, aby spełnić patriotyczny obowiązek. Po powrocie z Syberii powie z
goryczą „Oszukano mnie”, gdyż pozytywistyczna Warszawa widziała w nim nie
bohatera, tylko albo kupca, albo naukowca.
Kolejne opowiadanie w duchu patriotyzmu to „Syzyfowe prace”
Stefana Żeromskiego, które zawiera wiersz Mickiewicza „Reduta Ordona”.
Opatrzona została podtytułem „Opowiadanie adiutanta”. Jest to relacja jednego z
uczestników obrony Warszawy przed Rosjanami, która miała miejsce w 1831 r.
Dzieło rozpoczyna się powszechnie znanym zwrotem: Nam strzelać nie kazano. -
Wstąpiłem na działo / I spójrzałem na pole; dwieście armat grzmiało. Następnie
oddziały Moskali porównane zostają do lawy błota. Na drodze tego potężnego,
nieubłaganego żywiołu stoi tylko tytułowa reduta, jaka wyposażona była w
zaledwie 6 armat. Utwór kończy się następującymi słowami: Kiedy od ludzi wiara
i wolność uciecze, / Kiedy ziemię despotyzm i duma szalona / Obleją, jak
Moskale redutę Ordona …
Stefan Żeromski w opowiadaniu „Rozdziobią nas kruki,
wrony...” zaprezentował niejakiego Winrycha, powstańca, wiozącego broń dla
ostatniego powstańczego oddziału. Bohater ów został brutalnie zamordowany przez
oddziały Moskali. Nad ciałem powstańca pastwią się kruki, wrony oraz polski
chłop, który niczym szakal odziera go z odzienia. Bohater opowiadania - Winrych
odarty jest z romantycznego heroizmu, jest zwyczajnym człowiekiem, bez
upiększeń. Wzrusza on miarą swojej poniewierki. Boli nas taka scena, w której
Polak ograbia i bezcześci swojego rodaka. Należy pamiętać, że chłopi do
powstania nie przystąpili, co wykorzystał car, uwłaszczając chłopów tzw. ukazem
w 1864r. Wolność chłop polski otrzymał z rąk zaborcy rosyjskiego.
Czego symbolem są kruki, wrony, to kolejny problem
opowiadania. Są one oznakami ignorancji Polaków, tych którzy wyrażali zgodę na
niewolę, byli wrogami powstania, odczuwali oni „interesy własnego dzioba i
żołądka”.
Najbardziej znaną w naszym kraju pieśnią patriotyczną jest
ROTA. Autorem jej słów jest Maria Konopnicka. Pieśń ta powstała podczas pobytu
autorki w Cieszynie w 1908 roku. Rota miała być protestem przeciw
wywłaszczeniom w zaborze pruskim. Mimo, iż melodię do tej pieśni patriotycznej
układało wielu kompozytorów to dopiero 1910 roku Feliks Nowowiejski skomponował
melodię, która po dziś dzień towarzyszy słowom tej pięknej pieśni.
Ojczyzna i tzw. „sprawa polska” zawsze bliskie były także
polskim kompozytorom. Jednym z nich był Fryderyk Chopin. Niewątpliwie wpływ na
stan jego ducha miały dramatyczne wieści, dochodzące z Warszawy – o wybuchu, a
następnie upadku powstania listopadowego, potem także o powstaniu wielkopolskim
i chłopskich rozruchach w zaborze austriackim. Najmocniej przeżył jednak
pierwszy zryw, z którego powodu chciał nawet wrócić do kraju.
Należy także wspomnieć „MAZUREK DĄBROWSKIEGO” autorstwa
Józefa Wybickiego nazywany również Pieśnią Legionów Polskich we Włoszech. Jest
to polska pieśń patriotyczna z 1797 r. a od 26 lutego 1927 r. oficjalny Hymn
Państwowy.
Jeszcze Polska nieumarła,
Kiedy my żyjemy
co nam obca moc wydarła,
szablą odbijemy.
Marsz marsz Dąbroski
do Polski z ziemi włoski
za Twoim przewodem
złączem się z narodem.
Jak Czarnecki do Poznania
wracał się przez morze
dla ojczyzny ratowania
po Szwedzkim rozbiorze.
marsz masz […]
Na przestrzeni 123 lat niewoli Polacy walczyli z zaborcami
poprzez konspirację, powstania, a także poprzez szereg zmian gospodarczych i
społecznych. Walka narodowowyzwoleńcza stała się jednym z głównych motywów literatury
XIX wieku. Pisarze i poeci zagrzewali naród do walki, analizowali losy powstań,
dociekali błędów i starali się podnosić Polaków na duchu. Ojczyzna stała się
najważniejszą wartością, dla której trzeba było żyć, tworzyć i umierać.
Adam Mickiewicz w Konradzie Wallenrodzie wykorzystał realia
czternastowiecznej Litwy zagrożonej najazdami Krzyżaków do zaprezentowania
Polakom sposobu walki z zaborcą. W Dziadach cz. III - najwybitniejszym dramacie
romantycznym epoki, Mickiewicz wyłożył idee mesjanizmu i prometeizmu. Juliusz
Słowacki bardzo często poruszał w swojej twórczości motyw walki o wolność.
Henryk Sienkiewicz pisał swoje książki
„ku pokrzepieniu serc”- pokazywał te momenty historii kraju, z których
silny naród polski wychodził zawsze zwycięsko. „Wesele” autorstwa Stanisława
Wyspiańskiego traktuje o nieprzygotowaniu społeczeństwa polskiego do walki o
niepodległość. Literatura przez przeszło sto lat zagrzewała Polaków do walki o
wolność.
Można by wymieniać jeszcze wiele utworów, w których wątek
patriotyczny jest zawarty. Historia odzyskania niepodległości to w równym
stopniu codzienny trud rodaków zamieszkałych na terenach byłej
Rzeczypospolitej, jak i na emigracji, podejmowany w celu zachowania polskości,
rozwijania kultury i budowania polskiej myśli politycznej. Bohaterowie tamtego
okresu, mimo szykan, aresztowań, wywózek i represji ze strony zaborców, byli w
stanie uchronić i rozwinąć narodową tożsamość, a następnie przekazać ją
następnym pokoleniom, żyjącym już w odrodzonej Polsce. Marzenia o wolności
spełniły się wraz z klęską wszystkich trzech zaborców i zakończeniem I wojny
światowej, w wyniku której Polska odzyskała niepodległość.
Cieszmy się tą wolnością.
Wyszukałam te fragmenty z literatury, które jednoznacznie
lub w podtekstem mówią o wydarzeniach w dziejach Polski. Fragmenty te
poprzeplatane były fragmentami ekranizacji kinowych tychże utworów. W rolę
lektorów wcieliły się: Kinga Fabińska, Renata Brzęk, Danuta Drewniak, Joanna
Bałutowska-Bialic oraz Anna i Zuzanna Heller.
Prezes ZLP w Rzeszowie Mieczysław Łyp uświetnił swą osobą
imprezę wraz z Adamem Decowskim. Zaprezentował kilka swoich wierszy napisanych także w duchu
patriotycznym. Bardzo serdecznie dziękuje wszystkim, którzy pomogli w
przygotowaniu imprezy oraz tym, którzy skorzystali z naszego zaproszenia i pomimo
pięknego sobotniego popołudnia i wielu prac w swych obejściach zechcieli
spędzić je z literaturą.
Anna Heller
