,,Narodowe Czytanie”
co prawda powinno się odbyć 4 września, ale z różnych względów zostało
przeniesione na 10 września. Poprzedni rok pokrzyżował nam plany dlatego
,,Balladyna „ Juliusza Słowackiego została zaprezentowana w sieci. Tegoroczna
lektura jest lekturą jubileuszową, dziesiątej odsłony ,,Narodowego czytania”, a
zainicjował je w 2012 roku prezydent Rzeczypospolitej. Nasza biblioteka po raz
7 bierze udział w tej akcji.
Lekturą Narodowego czytania 2021 jest ,,Moralność Pani
Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej.
Gabriela Zapolska urodziła się w roku 1875, zmarła w 1921.
Pochodziła z zamożnej rodziny ziemiańskiej z Wołynia, ale od wczesnej młodości
manifestowała niezależność życiową i odwagę przeciwstawienia się własnemu
środowisku oraz jego normom obyczajowym. Rodowe nazwisko Korwin-Piotrowska
zmieniła na pseudonim Zapolska i zaczęła odnosić sukcesy jako aktorka, co później
zaowocowało doskonałą znajomością prawideł sztuki dramatycznej. Początki jej
twórczości jednak były formami prozatorskimi. Największą wartością w jej
dorobku artystycznym mają dramaty m. in. ,,Ich czworo. Tragedia ludzi głupich”,
,,Żabusia”, ,,Moralność Pani Dulskiej”, ,,Panna Malczewska”.
Wystawiona w roku 1906 ,,Moralność pani Dulskiej” Gabrieli
Zapolskiej jest inspirowana wnikliwą
obserwacją społeczności Krakowa. Znamienny podtytuł sztuki,, tragifarsa
kołtuńska” doskonale określa satyryczną wizję tego, co zostało też nazwane
,,dulszczyzną”. Krakowska bohema uważała tego typu ludzi za ,,filistrów” lub
–mniej delikatnie- ,,kołtunów” zaściankowych ludzi z wąskimi horyzontami
myślowymi. Główna bohaterka dramatu Aniela Dulska, idealny przykład drobnomieszczańskiej
,,filisterki” jest nie tylko zakłamana i stosuje podwójna moralność, ale
kieruje się też inną maksymą, którą wygłasza chrzestna matka Hanki, Tadrachowa,
mówiąc ,,jak będziesz mieć pieniądze, to będziesz mocarna”. Dulska jest
patologicznie skąpa (np. odmawia córkom ciepłej wody do mycia, poleca córce
użycie plastra, którego wcześniej używał ojciec, unika ogrzewania
mieszkania, itp.), wymusza coraz wyższe
czynsze od lokatorów – wszystko to pod pretekstem zabezpieczenia sobie
starości. W postaci Pani Dulskiej ciężko znaleźć jakiekolwiek pozytywne cechy.
Literatura zna mnóstwo takich przypadków jak na przykład-
żeby podać przykład z epoki Zapolskiej – Dominikowa, matka Jagny Paczesiówny z
,,Chłopów” Reymonta, która najwyżej ceni sobie morgi i uważa, że najważniejsze
jest posiadanie ziemi. Nie wszystkie jednak osoby otaczające Dulską są tak
pazerne na pieniądze. Juliasiewiczowa budzi oburzenie głównej bohaterki,
ponieważ chodzi do teatru, a nawet kupuje czasopisma. Rodzina Anielki Dulskiej
jest przez nią całkowicie sterroryzowana – nawet Zbyszko wycofuje się ze
swojego buntowniczego planu w obawie, że nie poradzi sobie bez pieniędzy matki.
Mąż, Felicjan Dulski przestawiany z kąta w kąt przez żonę, praktycznie mógłby
nie istnieć, gdyby nie fakt oddawania całej pensji żonie. Felicjan biernie się
temu poddaje, co najwyżej wzrusza ramionami, nie mówi nic. To konsekwentne
milczenie Felicjana w całej sztuce zostanie przerwane tylko raz. Felicjan
odezwie się, a właściwie podsumuje swoją rodzinę. Wszystko wskazuje na to, że
córka Hesia stanie się kopią matki, a Mela się nie liczy. Określenie
,,tragifarsa kołtuńska” niewątpliwie jest bardzo trafne, ale mimo pojawiających
się elementów komizmu sytuacyjnego, komizmu językowego czy komizmu postaci, jak
mówi Mela: ,,To wszystko bardzo jakieś smutne”
Sztuka Gabrieli Zapolskiej była wystawiana nie tylko na
scenach teatrów, ale też adaptowana na potrzeby filmowe. W 1930 roku na jej
podstawie powstał pierwszy film pod tytułem Moralność pani Dulskiej w reżyserii
Bolesława Newolina z Adolfem Dymszą, był to pierwszy w Polsce film dźwiękowy. W
późniejszym okresie sztuka była pięciokrotnie adaptowana na potrzeby Teatru
Telewizji w latach 1968, 1970, 1992,( Anna Seniuk jako pani Dulska) 2006 i
2013. Najnowsza adaptacja gdzie w role główne wcielili się Magdalena Cielecka
jako Dulska, Robert Więckiewicz jako pan Dulski, wykorzystuje elementy
nowoczesności.
Pani Dulska nawet nie
przypuszcza, że coś może zakłócić jej spokojną, sytą, kołtuńską egzystencję.
Mocną ręką dzierży ster domowych rządów. Tymczasem syn, Zbyszko Dulski,
usiłujący wieść żywot młodopolskiego cygana, nieprzyjemnie ją zaskakuje. Być
może wkrótce pani Aniela zostanie babcią.
Czy miasto weźmie na języki rodzinę, w której syn ożeni się
ze służącą? Czy pani Aniela zdoła utrzymać skandal w tajemnicy? Jak rozwiąże
się sprawa Hanki, którą w domu Dulskich pozbawiono złudzeń co do ludzkiej
uczciwości i prawości?
Teraz przedstawię państwu naszych aktorów którzy wcielą się
w role tej tragifarsy, czyli połączeniem elementów komedii z elementami
tragedii.
Tytułowa PANI DULSKA - Barbra Rutkowska- Kędzior
Felicjan, mąż Dulskiej - Józef Chmiel
ZBYSZKO syn Dulskich romansujący z Hanką - Jerzy Kocój
HESIA córka Dulskich - Agata Domaradzka
MELA córka Dulskich -
Beata Woźniak
Radczyni JULIASIEWICZOWA Z DULSKICH – Małgorzata Kutrzeba
LOKATORKA wynajmująca mieszkanie u Dulskiej - Elżbieta Pęcka
HANKA służąca w domu Dulskich - Jadwiga Szermach
Matka chrzestna Hanki, TADRACHOWA- Małgorzata Drewniak
Akcja utworu rozgrywa się na początku XX wieku we Lwowie
(bądź w Krakowie – w zależności od adaptacji) w salonie państwa Dulskich.
Autorka w
didaskaliach informuje o umeblowaniu wnętrza: ,Scena przedstawia salon w
burżuazyjnym domu. Dywany, meble solidne, na ścianach w złoconych ramach premia
i Bóg wie jakie obrazy. Rogi obfitości, sztuczne palmy, landszaft haftowany za
szkłem. Pomiędzy tym stara, piękna serwantka mahoniowa i empirowy ekranik.
Lampa z abażurem z bibuły, stoliki, a na nich fotografie. Rolety pospuszczane,
na scenie ciemno. Gdy zasłona się podnosi, zegar w jadalni bije godzinę szóstą.
W czasie pierwszych scen powoli rozwidnia się, wreszcie rozwidnia się zupełnie,
gdy story podniosą.
Serdecznie dziękuję wszystkim aktorom za wspaniałe odegranie
swoich ról.
Anna Heller
